به گزارش خبرگزاری مهر، در این مقال تعاریفی از امام خمینی(ره)، راغب اصفهان، امین الاسلام طبرسی، آیت الله محمد هادی معرفت و در نهایت علامه طباطبایی، در مورد تفسیر ارائه می شود .
امام خمینی(ره)
امام خمینی دیدگاه خود را در کتاب "آداب الصلوة" در باب "تفسیر" چنین بیان کرده اند: "به عقیده نویسنده تاکنون تفسیر برای کتاب خدا نوشته نشده است. بطور کلی معنی تفسیر کتاب خدا آن است که شرح و مقاصد آن کتاب را بنمایاند و نظر مهم به آن، بیان منظور صاحب کتاب باشد.
مفسر وقتی "مقصد" از نزول را به ما فهماند مفسر است نه "سبب" نزول، آن طور که در تفاسیر وارد است. کتاب خدا، کتاب معرفت و اخلاق و دعوت به سعادت و کمال است. کتاب تفسیر نیز باید کتاب عرفانی ـ اخلاقی و مبین جهات عرفانی و اخلاقی و دیگر جهات دعوت به سعادت آن باشد. مفسری که از این جهت غفلت کرده یا صرف نظر نموده یا اهمیت به آن نداده، از مقصود قرآن و منظور اصلی انزال کتب و ارسال رسل غفلت ورزیده…"
آیت الله خویی
آیت الله خویی در کتاب "البیان" تفسیر را اینگونه تعریف کرده است: "التفسیر هو ایضاح مراد الله من کتابه العزیز" : تفسیر، آشکار کردن مراد خدای متعال از کتاب عزیز اوست. در این تعریف اولاً فقط به یک مرحله تفسیر یعنی بیان مراد خداوند اشاره شده و مرحله قبل از آن که بیان معانی و مفاهیم آیات قرآن است ذکر نشده است و نمی توان تفسیر را منحصر و محدود به یک مرحله کرد. ثانیاً مبنای تفسیر نیز در اینجا مشخص نشده است.
راغب اصفهانی
راغب در تفسیر خود با عنوان "مقدمة جامع التفاسیر" تفسیر را چنین تعریف کرده: "تفسیر در عرف دانشمندان، کشف معانی قرآن و بیان مراد است. اعم از اینکه به حسب مشکل بودن لفظ و غیر آن و به حسب معنای ظاهر و غیر آن باشد.
در این تعریف نیز به دو مرحله تفسیر یعنی کشف معانی قرآن و بیان مراد خداوند اشاره شده است اما خالی از اشکال نیست زیرا اولاً مبنای تفسیر مشخص نشده است و ثانیاً این تعریف از صراحت لازم برخوردار نیست زیرا در اینجا دو قید ذکر شده "به حسب مشکل بودن لفظ و غیر آن" و دیگری "به حسب معانی ظاهر و غیر آن" اما مرجع این قیود مشخص نیست. اگر چه می توان توجیهاتی آورد اما صرفاً احتمال است و خود تعریف صراحتی در آن ندارد.
امین الاسلام طبرسی
ایشان در « مجمع البیان» در تعریف تفسیر آورده است: "تفسیر، کشف مراد از لفظ مشکل است."
اگر چه خود مرحوم طبرسی به صراحت عنوان نکرده که این تعریف ناظر به معنای لغوی تفسیر است یا معنای اصطلاحی، اما به معنای لغوی تفسیر شبیه تر است تا معنای اصطلاحی آن. شاهد این مطلب آنکه برخی لغت شناسان از جمله ابن منظور در "لسان العرب" و فیروزآبادی در "القاموس المحیط" این معنا را به عنوان معنای لغوی تفسیر آورده اند. اگر هم به عنوان معنای اصطلاحی فرض شود دارای دو اشکال است: یکی اینکه این تعریف اعم از تفسیر قرآن است و اختصاصی به آن ندارد لذا مانع اغیار نیست و دیگر اینکه دلیلی بر محدود کردن تفسیر به "لفظ مشکل" وجود ندارد. زیرا ممکن است الفاظ یک آیه معنای روشنی داشته باشد و از جهت لفظی مشکلی وجود نداشته باشد، اما به دلایل دیگری از جمله فقدان قرائن وشواهد لازم، مقصود گوینده نامعلوم و نیازمند به تفسیر باشد. بنابراین جامع افراد هم نیست. ضمن اینکه مبنای تفسیر هم در این تعریف ذکر نشده است.
آیت الله محمد هادی معرفت
آیت الله معرفت در کتاب "التفسیر و المفسرون فی ثوبة القشیب" دو تعریف برای تفسیر آورده است:
الف) تفسیر رفع ابهام از لفظ مشکل است.
ب) تفسیر، صرف پرده برداشتن از لفظ مشکل نیست بلکه تلاش در جهت پرده برداشتن از دلالت و مقصود کلام است.
علامه طباطبایی
علامه طباطبایی در "المیزان" تفسیر را اینگونه تعریف کرده است: "التفسیر هو بیان معانی الآیات القرآنیة و الکشف عن مقاصدها و مدالیها": تفسیر بیان معانی آیات قرآنی و کشف مقاصد و مدالیل آنهاست.
طبق این تعریف دو مرحله برای تفسیر بیان شده، مرحله اول بیان معانی آیات یعنی معناهایی که از آیات به خودی خود با قطع نظر از سایر آیات و قرائن دیگر فهمیده می شود و مرحله دوم کشف مقاصد آیات یعنی آن معانی که خداوند از آیات قرآن قصد کرده است.
وی تعریف دیگری نیز در کتاب "قرآن در اسلام" بیان کرده است: "بنابر اینکه معنی تفسیر، محصل مدلول آیه می باشد، بحثی را بحث تفسیری می توان گفت که در محصل معنی آیه تأثیر داشته باشد اما بحث هایی که در محصل معنی آیه تأثیر ندارند مانند برخی بحث های لغوی و قرائتی و بدیعی این نوع بحث ها تفسیر قرآن نیست."
در این تعریف برخی از بحثها مانند "بحثهای لغوی" از تعریف تفسیر خارج شده و دلیل آن نیز "بی تأثیر بودن این بحثها در محصل معنی آیه فرض شده است. اما با دقت نظر بیشتر، می توان نشان داد که بحثهای لغوی نیز در فهم محصل معنی آیه مؤثر است.
علاوه بر قرآن کریم، روایات پیامبر (ص) را هم می توان از منابع لغوی تفسیر به شمار آورد زیرا طبق بیان آیات شریف قرآن، پیامبر (ص) معلم و مبین قرآن است و بنابراین یکی از راه های دستیابی به معانی واژه های قرآن، بهره گیری از بیان آن حضرت در تفسیر واژه هاست و هر روایت مستند و معتبر نبوی که درباره معنای واژه های قرآن یافت شود، منبع مناسبی برای فهم واژگان قرآن است.
نظر شما