پروژه انتقال آب دریا به اصفهان زیر ذره‌بین؛ وعده‌ای بزرگ در سایه تردید

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- ندا سپاهی: ابَرپروژه انتقال آب از دریای عمان به فلات مرکزی ایران نویدبخش حیاتی تازه برای زاینده‌رود و صنایع تشنه اصفهان است اما این طرح عظیم در پیچ‌وخم چالش‌های زیست‌محیطی، نارضایتی محلی و اختلاف نظرها بر سر مسائل مالی و اقتصادی گرفتار شده است.

نبود مجوز ارزیابی زیست‌محیطی، نارضایتی در هرمزگان و هزینه‌های سرسام‌آور انتقال آب، این پروژه را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است. آیا این طرح می‌تواند بحران آب را حل کند یا به نمایشی پرهزینه بدل خواهد شد؟

ایران سرزمینی است که سال‌هاست با کم‌آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند حالا به امید رفع تشنگی فلات مرکزی، چشم به دریای عمان و خلیج‌فارس دوخته است. پروژه انتقال آب دریا به هفت استان کشور، از هرمزگان تا اصفهان، یکی از بلند پروازانه ترین طرح‌های عمرانی دهه‌های اخیر است. این پروژه قرار است با شیرین‌سازی آب دریا، نیازهای شرب، صنعت و کشاورزی را تأمین کند و فشار بر منابع آبی داخلی مانند زاینده‌رود را کاهش دهد اما در کنار این وعده‌های بزرگ، صداهای مخالف از سیریک تا تهران به گوش می‌رسد؛ از مردم محلی که نگران آینده منابع آبی خود هستند تا کارشناسانی که درباره تبعات زیست‌محیطی نمک‌زدایی هشدار می‌دهند.

آب دریا وعده‌ای بزرگ در مسیری پرچالش

پروژه انتقال آب از دریای عمان و خلیج‌فارس به فلات مرکزی ایران، با هدف تأمین آب پایدار برای هفت استان (هرمزگان، کرمان، یزد، اصفهان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی و سیستان و بلوچستان) طراحی شده است. این طرح عظیم، با استفاده از فناوری اسمز معکوس (RO) برای شیرین‌سازی آب، قرار است نیازهای شرب، صنعت و کشاورزی را تأمین کند و با کاهش برداشت صنایع از زاینده‌رود، به احیای این رودخانه حیاتی کمک کند.

حالا اما مهدی جمالی‌نژاد استاندار اصفهان اعلام کرده است که فاز اول این پروژه تا پایان خرداد ۱۴۰۴ به بهره‌برداری می‌رسد و ۷۰ میلیون مترمکعب آب شیرین‌شده به صنایع اصفهان منتقل خواهد شد. این میزان در فازهای بعدی به ۱۴۰ و نهایتاً ۲۰۰ میلیون مترمکعب در سال افزایش خواهد یافت.

اتصال موقت فاز اول برای انتقال ۳۰ میلیون مترمکعب آب از خلیج فارس

احسان انصاری، مدیرعامل شرکت تأمین و انتقال آب خلیج‌فارس در این باره جزئیات بیشتری ارائه می‌دهد: خط سوم پروژه از بندر سیریک در دریای عمان آغاز شده و با عبور از کرمان و یزد به اصفهان می‌رسد. با توجه به نیاز فوری از بهار ۱۴۰۴، با اتصال موقتی به خط اول، ۳۰ میلیون مترمکعب آب در سال منتقل خواهد شد. طول این خط ۹۲۰ تا یکهزار و ۸۰ کیلومتر است و ظرفیت نهایی آن ۴۰۰ میلیون مترمکعب در سال پیش‌بینی شده است. بهره‌برداری کامل این خط برای اصفهان پایان ۱۴۰۶ برنامه‌ریزی شده است.

بااین‌حال، هفته گذشته سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) اعلام کرد پیشرفت فیزیکی فاز نخست (سیرجان کرمان-اصفهان) به ۹۰ درصد رسیده و قرار است در بهار سال جاری افتتاح شود.

انتقال آب دریای عمان به اصفهان در هاله‌ای از ابهام

اتصال موقت خط لوله انتقال آب خلیج فارس از سیرجان به اصفهان و بهره برداری قریب‌الوقوع از آن درحالی است که فاز دوم این طرح که قرار بوده استان اصفهان آن را از دریای عمان منتقل کند، تعطیل شده است.

فقدان مجوز ارزیابی زیست‌محیطی، یکی از بزرگ‌ترین موانع فاز دوم این پروژه بوده که مقاومت‌های محلی در شهرستان سیریک سبب توقف طرح شده و علی‌رغم انجام مطالعات اولیه و برگزاری جلسات در سازمان محیط‌زیست، تنش‌های اجتماعی و ملاحظات زیست‌محیطی مانع صدور مجوز شده است.

از سوی دیگر پروژه انتقال آب با وجود وعده‌ها، با چالش‌های اقتصادی قابل‌توجهی مواجه است. در همین ارتباط حامد یزدیان نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی به خبرنگار مهر می‌گوید: خط انتقال از خلیج‌فارس به سیرجان و بخشی از مخازن یزد حدود یک سال است که آماده بهره‌برداری است. برخی منابع از انتقال ۶۰ میلیون مترمکعب و برخی دیگر از حداقل ۳۰ میلیون مترمکعب در سال سخن می‌گویند.

افتتاح فاز اول بدون تکمیل فاز دوم به مصلحت اصفهان نیست

اما مهران زینلیان، معاون پیشین هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان، نگرانی‌های استراتژیک را برجسته می‌کند، وی به خبرنگار مهر می‌گوید: افتتاح فاز اول بدون تکمیل فاز دوم به مصلحت اصفهان نیست. اگر آب موردنیاز از خط کرمان تأمین شود، انگیزه برای تکمیل خط مستقیم از دریای عمان کاهش می‌یابد.

وی می‌افزاید: حدود ۷۰۰ کیلومتر از خط انتقال در دولت سیزدهم اجرا شد و فاز اول تا تقاطع با کرمان سال گذشته آماده بهره‌برداری بود. اما به دلیل نگرانی از تبعات افتتاح زودهنگام، این اقدام انجام نشد.

زینلیان هشدار می‌دهد که افتتاح فاز اول در شرایط کنونی، اقدامی نمایشی و به ضرر منافع مردم اصفهان است. پیش‌بینی می‌شد خط انتقال تا سیرجان ظرف یک سال و نیم تکمیل شود. می‌توان با تفاهم‌نامه‌ای، برای دو سال آب را از خط کرمان تأمین کرد اما تأخیر در فاز دوم و توقف پروژه در بخش دریای عمان، برنامه را با مشکل مواجه کرده است.

وی همچنین به تقاطع مسیر با خط کرمان اشاره می‌کند و می‌گوید: مقامات کرمان اصرار داشتند آب موردنیاز اصفهان از خط آنها تأمین شود، اما هزینه‌های بالا باعث مخالفت اصفهان شد.

انتقال آب از دریای عمان مجوز زیست محیطی ندارد

یکی از مهم‌ترین موانع پروژه، فقدان مجوز ارزیابی زیست‌محیطی است. علی‌رغم انجام مطالعات اولیه و جابه‌جایی محل آب‌شیرین‌کن به دلیل تنش‌های اجتماعی، سازمان محیط‌زیست هنوز مجوز نهایی را صادر نکرده است.

بررسی‌های خبرنگار مهر حاکی از آنست که تنش‌های اجتماعی در سیریک و مقاومت‌های محلی در مواردی حتی مانع بازدید کارشناسان محیط‌زیست و پیشرفت پروژه شده است و اگر چه مجوز ارزیابی در نوبت رسیدگی است اما درگیر مسائل حاشیه‌ای شده و هنوز مجوزی صادر نشده است.

صمد حمزه‌ای، رئیس مؤسسه اقیانوس‌شناسی خلیج‌فارس، درباره جانمایی آب‌شیرین‌کن‌های فاز دوم خط انتقال آب از دریای عمان به اصفهان در ساحل سیریک هشدار می‌دهد و می‌گوید: عمق دریا در این منطقه کمتر از یکصد متر است و توان خودپالایی آن پایین است. جریان‌های دریایی، نمک و تلخ‌آب باقی‌مانده را به سمت سواحل میناب و بندرعباس می‌برند که می‌تواند به اکوسیستم منطقه آسیب بزند.

مریم احسان‌پور، دکترای بیولوژی دریا، نیز می‌گوید: بازگشت نمک بیش از حد به دریا می‌تواند باعث تلف شدن یا مهاجرت دسته‌جمعی آبزیان، به‌ویژه ماهی و میگو، شود.

زینلیان معاون پیشین امور عمرانی استانداری اصفهان نیز به مسائل زیست‌محیطی اشاره می‌کند و می‌گوید: محل اولیه آب‌شیرین‌کن به دلیل تنش‌های اجتماعی و ملاحظات زیست‌محیطی حتی ۳۰ تا ۴۰ کیلومتر جابه‌جا شد و تأییدیه‌های اولیه را دریافت کرد. اما سازمان محیط‌زیست باید با شفافیت نظر نهایی خود را اعلام کند.

وی از کندی فرآیند تأییدها انتقاد کرده و خاطرنشان می‌کند: تجربه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نشان می‌دهد که آب‌شیرین‌کن‌ها می‌توانند با رعایت استانداردها اجرا شوند، اما تأخیر در تأییدات، پروژه را با مشکلات متعددی مواجه کرده است.

معاون پیشین امور عمرانی استانداری اصفهان هشدار می‌دهد: این پروژه پتانسیل حل بحران آب را دارد اما بدون هماهنگی بین‌استانی، توجه به محیط‌زیست و جلب رضایت مردم، ممکن است به چالشی جدید تبدیل شود.

به گزارش مهر، پروژه انتقال آب از دریا به اصفهان، به‌عنوان بخشی از راهکار احیای زاینده‌رود مطرح شده و شاید بتواند آینده آب این استان را متحول کند اما تنها در صورتی که مدیریت صحیح و هماهنگی بین نهادهای مختلف محقق شود.

آیا این مِگاپروژه رؤیای تأمین آب پایدار برای اصفهان را به واقعیت تبدیل خواهد کرد یا در پیچ‌وخم چالش‌ها متوقف خواهد ماند؟ پاسخ این پرسش به تصمیم‌گیری‌های آینده بستگی دارد.